W 1386 r. wielki książę litewski Jagiełło, rezydujący w Wilnie, wyruszył w podróż do Polski, chcąc objąć w niej rządy. Po przekroczeniu granicy polsko-litewskiej przybył do Lublina, gdzie rycerstwo zgromadzone na zjeździe wybrało go na kandydata do korony. Zawiązana wówczas unia otworzyła przed księciem drogę do tronu polskiego. Wraz z licznym orszakiem podążył on do stołecznego Krakowa. Po chrzcie, na którym otrzymał imię Władysław, i ślubie z królową Jadwigą, uzyskał obiecaną koronę. Od słynnej wyprawy założyciela królewskiej linii dynastii Giedyminowiczów, rozpoczęła się niezwykła kariera traktu, łączącego stolice Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego.

Gościniec Kraków – Lublin – Wilno wielokrotnie przemierzały odtąd orszaki królewskie. Był to również często uczęszczany szlak kupiecki, a także trasa podróży urzędników, dyplomatów, rycerzy, duchownych, uczonych, artystów i innych. Z chwilą ustanowienia na sejmie w Lublinie w 1569 r. Rzeczypospolitej Obojga Narodów stał się on najważniejszą drogą wspólnego państwa. Nowa, ściślejsza unia sprawiła, że trakt ten odgrywał dużą rolę nawet po bezpotomnej śmierci Zygmunta Augusta w 1572 r. Jego upadek zapoczątkowało dopiero przeniesienie rezydencji królewskiej do Warszawy przez Zygmunta III Wazę, który osiadł w niej na stałe w 1611 r.

„Szlak Jagielloński” odegrał niezastąpioną rolę w procesie unikatowej integracji Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Pełnił również funkcję europejskiej drogi kulturowej, umożliwiając wymianę pomiędzy Zachodem (cywilizacją łacińską) a Wschodem (cywilizacją bizantyńską). Współcześnie został reaktywowany przez Organizację Turystyczną „Szlak Jagielloński” jako międzynarodowy szlak turystyczny. Od 2009 roku podążamy tym niezwykłym traktem Kraków – Lublin – Wilno śladami królów, kupców … i artystów. Naszą aspiracją jest wpisanie go na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO. 

Trasy:

1) Kraków – Nowe Brzesko – Książnice – Koszyce – Opatowiec – Nowy Korczyn – Świniary – Pacanów – Połaniec – Osiek– Koprzywnica – Sandomierz – Zawichost – Dzierzkowice – Urzędów – Bełżyce – dawne Zemborzyce – Lublin – Kijany – Kolechowice – Ostrów Lubelski – Parczew – Polubicze, zamiennie Wisznice – Rossosz – Łomazy – Piszczac – Brześć – Kamieniec – Szereszów – Nowy Dwór – Porozów – Wołkowysk – Pieski – Mosty – Szczuczyn – Wasiliszki – Raduń – Ejszyszki – Rudniki – Wilno,

2) Kraków – Proszowice – Podolany – Wiślica – Stopnica – Szydłów – Opatów – Zawichost – Dzierzkowice – Urzędów – Bełżyce – Lublin – Kamionka – Kock – Radzyń Podlaski – Kąkolewnica – Międzyrzec Podlaski – Mielnik – Bielsk Podlaski – Narew – Krynki – Odelsk – Grodno – Merecz – Przełaje – Orany – Olkieniki – Rudniki – Wilno.

[opracowanie: Janusz Kopaczek]

Mapa intereaktywna współczesnych tras:
„Szlak Jagielloński” Kraków – Lublin – Wilno

Więcej na specjalnej stronie społecznościowej:
„Szlak Jagielloński” Kraków – Lublin – Wilno

Polecane publikacje:

* Janusz Kopaczek, Projekt „Składamy Zamek Lubelski”. Jego cele, stan dokumentacji i wnioski, „Wiadomości Konserwatorskie Województwa Lubelskiego” 2022, s. 248-264 [Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Lublinie]

* Janusz Kopaczek, Via Jagellonica: The Kraków-Lublin-Vilnius Route and the Challenges of its Gaining Recognition for the UNESCO World Heritage List, „The Polish Review” 63, 3 (2018), s. 49-60 [University of Illinois Press]

* Mapa „Szlaku Jagiellońskiego” Map for the Jagiellonian Route” – Kalendarz Sejmu Unii Lubelskiej Calendar of the Union of Lublin Sejm,  wydanie 2018 r., Fundacja „Via Jagiellonica”

* Mapy – Gry „Rzeczpospolitej Turystycznej”: Sejm Unii Lubelskiej 1569 i „Szlak Jagielloński” Kraków – Lublin – Wilno 1386-1611, wydanie 2016 r., Fundacja „Via Jagiellonica”

* Przewodnik turystyczny: „Szlak Jagielloński” Kraków – Lublin – Wilno. Podróże do przeszłości 1386-1611 śladami królów, kupców … i artystów, wydanie 2013 r., Fundacja „Via Jagiellonica”

* Janusz Kopaczek, Zarys dziejów królewskiego traktu Kraków–Lublin–Wilno i jego przywrócenie jako „Via Jagiellonica”,  Związki Lublina i Wilna. Studia i materiały, t. 1, red. T. Rodziewicz, Lublin 2011, s. 85-101 [Towarzystwo Przyjaciół Grodna i Wilna – Oddział w Lublinie]